Low Moon - Jason

Jasona polskiemu czytelnikowi przedstawiło Taurus Media, wydając w krótkim odstępie czasu – co zdarza się na naszym rynku niezwykle rzadko – aż cztery jego komiksy. Z albumów tych wyłonił się obraz niezwykle dojrzałego artysty skutecznie operującego minimalizmem. Jego prace, z jednej strony przynoszące skojarzenia z gazetowym stripem, z drugiej z egzystencjalnym kinem, zgarniały bardzo pozytywne recenzje nawet poza środowiskiem komiksowym. Niestety, po tym sporym jak na polskie warunki wysypie, zaległa cisza i mimo wcześniejszych zapowiedzi próżno szukać w katalogach wydawców nowych tytułów sygnowanych przez Jasona. Zastanawiałem się dłuższy czas, czy może mimo zachwytu krytyki artysta po prostu nie trafił w gusta polskich czytelników, ale śledząc blogi i fora natykam się zazwyczaj na pozytywne opinie. Jakiś czas temu wypłynęła za to informacja, że powód jest prozaiczny – rosnące kursy walut spowodowały, że wykupienie kolejnych licencji stało się nieopłacalne. Nie czekałem już dłużej i zaopatrzyłem się w „Low Moon” – kilkusetstronicowy zbiór komiksów Jasona wydany przez Fantagraphics.

Album otwiera „Emily Says Hello” – dekadencka, niepokojąca miniatura noir, zaaranżowana tak, by przypominała kameralny film rozgrywający się w jednym pomieszczeniu. To komiks mogący być wizytówką potęgi, jaka drzemie w pracach Jasona. Za pomocą kilkudziesięciu paneli autor rozrywa serce czytelnika na strzępy. Drugą opowieścią jest publikowany na łamach „Timesa” „pierwszy w historii western szachowy”, tytułowy „Low Moon”. Autor zmienia tonację, kierując się w stronę komediowej, ale niepozbawionej głębi parafrazy „W samo południe”. To jego kolejny popisowy numer – za pomocą prostej historii potrafi ukazać skomplikowane stosunki międzyludzkie. Następną odsłoną jest znakomicie skonstruowany i przewrotnie odnoszący się do filmowego montażu równoległego hitchcockowski thriller, korespondujący ze swoim enigmatycznym tytułem „&”. Do klasyki kina odwołuje się też w prześmiewczym, ale niesamowicie trafnym „Proto film noir”. Album zamyka historia z bardzo dosłownie zastosowanymi elementami SF, która tak naprawdę opowiada o braku bliskości między ludźmi i niemożności pogodzenia się ze stratą. Mimo że to nie najlepsza z wszystkich zawartych w „Low Moon” prac, to jej gatunkowe tło najbardziej kontrastuje z treścią, przez co uwypukla intencje twórcy. Jasona nie interesują wielkie, spektakularne tematy – coś z pozoru tak efektownego jak podróż w kosmos jest tylko pretekstem, bo tak naprawdę liczą się dla niego wewnętrzne dramaty jednostek, co sprawia, że bardzo zbliża się emocjonalnie do swojego czytelnika. Trzeba przy tym zaznaczyć, że mimo tego, że mistrzowsko gra na naszych uczuciach, to nigdy nie popada w tani, hollywoodzki sentymentalizm czy moralizatorstwo.

Jason w swojej twórczości bardzo chętnie obnaża kinofilskie zapędy. „Low Moon” jest właśnie zbiorem tego typu prac. Cechą łączącą wszystkie zawarte tu historie jest gatunek. Jego komiksy to jednak twory stricte artystyczne, korzystające z konwencji w taki sposób, w jaki użyli jej Jerzy Kawalerowicz w „Pociągu” albo Cassavetes w „Zabójstwie chińskiego maklera”. Odwoływanie się do podstawowych gatunkowych paradygmatów – pojedynków, męskiej przyjaźni (western), zbrodni, zdrady (noir) czy pozaziemskich cywilizacji i podróży w kosmos (SF) jest tylko punktem wyjścia, bo Jason chce nam zazwyczaj opowiedzieć o czymś zupełnie innym, bardziej skomplikowanym i bolesnym. Wyjątek w tym zbiorze stanowi „Proto film noir” – jako jedyny z całej kolekcji wydaje się być tylko zabawą z czarnym kryminałem i nie posiada egzystencjalnego ciężaru – ale trzeba zaznaczyć, że nabiera go w kontekście innych zawartych tu opowieści.

Narracje Jasona są proste, ale obdarzone przekonującym, wyważonym, inteligentnym stylem. Dialogi stosuje bardzo oszczędnie, a monologów wewnętrznych w jego komiksach nie uświadczymy wcale. Mimo różnic gatunkowych, jakie znajdziemy w poszczególnych odsłonach, ostatecznie do rąk dostajemy zbiór prezentujący całkiem spójną myśl – studium człowieka próbującego walczyć z losem, ale koniec końców zawsze przegranego. Podobnie ma się sprawa z warstwą graficzną. Z mordek bardzo konsekwentnie i niezmiennie rysowanych oszczędną kreską post-disnejowskich animorfów (porównywanych często do Bustera Keatona) bije szczerość, prawda, jaką spotkać możemy na twarzach aktorów naturszczyków. Mimo że Jason często bywa dla swoich bohaterów okrutny, to nie stawia się w pozycji wszechmogącego demiurga. Jest w tych komiksach duża doza współczucia i głębokiego zrozumienia dla człowieczeństwa – znajdziemy tu coś, co zbliża poetykę jego prac do twórczości Toma Waitsa. Szukając innych analogii, umiejscowiłbym je między wczesnym kinem Jima Jarmuscha a wierszami i miniaturami Charlesa Bukowskiego. Podobnie jak oni, Jason nie odwołuje się do symbolizmu i natchnionych poetyckich metafor – język jego komiksów jest bardzo prosty, ale przy tym dotykający sedna sprawy. Często poruszany temat bezsensowności działań jednostki przywodzi mi też na myśl wczesne arcydzieło Krzysztofa Kieślowskiego „Spokój”.

Pisząc o Jasonie używałem głównie porównywań ze świata filmu. Muszę jednak przyznać, że – pomijając takie oczywistości, jak to, że stosuje kojarzącą się z Hergém technikę ligne claire – osobiście trudno byłoby mi zestawić go z jakimkolwiek znanym mi twórcą komiksowym. Zapewne połączenie oryginalności stylu z uniwersalnością przekazywanych treści stało się kluczem do jego światowego sukcesu. Mimo tego, że Jason pochodzi z Norwegii, to na hermetycznym amerykańskim rynku w ciągu zaledwie dekady od pierwszej publikacji uzyskał status artysty stawianego w jednym szeregu z Danielem Clowesem, Charlesem Burnsem czy Jimem Woodringiem. Nie dziwię się, sam uważam go za jednego z największych mistrzów współczesnego komiksu – ale daleko mi do bezkrytyczności. Znając już sporo jego prac, wiem, że zdarzają mu się słabsze historie. Sam artysta zafascynowany jest mocno francuską nową falą i w wywiadach przyznaje, że tak jak przedstawiciele tego filmowego nurtu, lubi improwizować w czasie tworzenia – co w jakiś sposób musi odbijać się też na jakości. Nie każdy eksperyment jest w końcu udany, tak jak nie każdy dźwięk jest trafny podczas jazzowej improwizacji. Akurat „Low Moon” się to nie tyczy i wszystkie zaprezentowane tu historie są wysokiej próby. Jeśli tak jak ja tęsknicie za pracami Jasona, sięgnijcie po ten zbiór. To obok „Pssst!” i „Stój!” najlepszy jego album, jaki trafił w moje ręce.